Alles

Een tiener met hechte vriendschappen, iemand die alles voor elkaar lijkt te hebben of een sociale vlinder met psychische klachten. Het zijn vaak juist die mensen bij wie je het niet direct verwacht, die hun hart luchten bij de Luisterlijn.

Hoewel mensen met weinig sociale contacten zich vaker eenzaam voelen, is het een groot misverstand te denken dat mensen met een groot sociaal netwerk dat niet doen. Zo blijkt ook uit cijfers van het CBS. Bij de Luisterlijn valt dit eveneens op. Hoe definiëren zij eenzaamheid, en welke typen mensen nemen contact op?

"Een samenleving waarin afzondering de uitzondering is, is een utopie." Als Christien Kellenaers. (68) – een van de telefoonvrijwilligers – over eenzaamheid praat, grijpt ze geregeld terug naar deze quote van auteur Noreena Hertz. En die afzondering hoeft niet fysiek te zijn. "Eenzaamheid is je niet verbonden, ondersteund of verzorgd voelen. En hoe uitgesloten, geïsoleerd en verkeerd begrepen je jezelf acht." Die mooie zinnen komen eveneens uit De Eenzame Eeuw. Kellenaers las het boek enkele  jaren geleden, naar aanleiding van haar werk bij de Luisterlijn. ‘Want een groot deel van de bellers is eenzaam.’

Die bellers hebben volgens Kellenaers in principe allemaal één ding gemeen: ze missen een gevoel van verbondenheid met anderen. "Dát is eenzaamheid. En dan maakt leeftijd niet uit. Zo kreeg ik een meisje van zestien aan de lijn. Zij woonde met haar moeder samen, maar kon door haar pubergedrag even geen contact met haar krijgen. En een man van veertig die net zijn baan kwijt was en zich afgezonderd voelde. Of iemand van tachtig wiens partner was overleden. Het zijn verschillende soorten mensen die bellen."

Kellenaers komt vaak bellers tegen met psychische klachten. "Depressies. Mensen met trauma’s – angsten dus. Soms mensen met autisme.’ De link tussen dergelijke mentale problemen of ziektes en eenzaamheid is haar glashelder: "Wie hiermee worstelt, heeft het moeilijker om relaties te onderhouden, werk te hebben en mee te doen in de samenleving. Daardoor wordt het maken van verbinding met anderen lastiger." Ze beschrijft dit verband als een domino-effect. "Hoe meer factoren er zijn die het moeilijker maken om deel te nemen aan de maatschappij, hoe groter het risico op afzondering, en hoe groter de kans op eenzaamheid."

Eenzaamheid herkennen

Niet alle bellers vallen meteen met de deur in huis. In sommige gevallen moeten vrijwilligers zelf ontdekken wat de hulpvraag van de beller is. Hoe ze dat doen, leert psycholoog Wouter Stuivenwold (45) ze gedurende een trainingstraject van twee maanden. Hij is trainer en begeleider bij de Luisterlijn in Leiden, en bereidt de vrijwilligers voor op moeilijke gesprekken. Bijvoorbeeld over eenzaamheid. En dan moet eerst opgemerkt worden dat iemand eenzaam ís. "Mensen zeggen niet dat ze bellen omdat ze eenzaam zijn. Althans, de meeste niet."

Stuivenwold definieert eenzaamheid als ‘een gevoel van gemis’. Dit kan voortkomen uit het gevoel onbegrepen te zijn door de omgeving. Dat eenzaamheid een figuurlijke component heeft – en niet alleen geldt voor mensen die letterlijk in isolatie zitten – blijkt ook uit cijfers, gebaseerd op het onderzoek Sociale Samenhang en Welzijn laat zien dat van de mensen die wekelijks sociaal contact hadden, 13 procent zich in 2024 toch sterk eenzaam voelde. ‘Voor een buitenstaander is dat niet altijd zichtbaar. Sommigen hebben mensen om zich heen, maar voelen zich toch eenzaam."

Vrijwilligers helpen dit gevoel naar boven te halen en dit bespreekbaar te maken, vooral door doorvragen. "Soms begint een gesprek over iets alledaags, zoals boodschappen doen of een kapotte wasmachine. Dan zie je niet direct het probleem. Door vragen te stellen, komt naar voren dat iemand zich eenzaam voelt. Vraag hoe dat voor iemand is.’ Soms moet het gesprek eerst op gang gebracht worden: "Je kunt vragen waar iemand het over wil hebben, hoe het gaat of waar de beller behoefte aan heeft."

Unieke behoeften

Wat iemand hoopt te bereiken met het gesprek, verschilt per persoon. "Sommigen willen gewoon een stem horen, een kort gesprekje van een kwartier. Anderen zoeken afleiding, om even niet te piekeren of moeilijke gedachten te bespreken", vertelt Stuivenwold. Diepergaande gesprekken komen ook voor; ze zijn langer en minder luchtig.

Soms kunnen vrijwilligers dieper ingaan op problemen. "Sommige mensen lijken vrolijk, maar delen hun verdriet niet met vrienden of familie. Ze willen hun omgeving niet belasten. Dan vertelt iemand zijn hele verhaal aan de Luisterlijn. Een andere beller vond het jammer dat het contact met een kennis was verwaterd. Samen onderzochten ze waarom hij geen contact opnam. Dergelijke inzichten komen vaak uit het gesprek zelf."

Het belang van het luisterend oor

Stuivenwold benadrukt dat een gesprek altijd begint met luisteren. "We lossen de eenzaamheid niet op, maar simpelweg spreken met iemand kan al helpen." Kellenaers weet meteen wanneer een gesprek succesvol is: "Als ik het gevoel heb dat we contact hebben gehad, een moment van verbinding. Goed luisteren en niet te veel invullen is cruciaal. ‘Daarom is de training zo belangrijk."

Tanja van Rij (59) vertelt op Trustpilot waarom ze belde: "Het was nacht en ik kreeg een bericht dat door merg en been ging. Ik kon er niet van slapen, maar wilde niemand wakker maken. Doordat je aan iemand vertelt waar je mee zit, zet je het voor jezelf op een rijtje. Dat heeft me wel geholpen. Als er op dat moment niet zo’n initiatief was geweest, had ik mezelf helemaal gek gemaakt met mijn eigen gedachten. En ik heb nog mensen om me heen. Je hebt ook mensen die helemaal alleen zijn. Als je dan iets overkomt, moet je daar met iemand over kunnen praten. Dat is bijna een levensbehoefte."

Open je ogen

Kellenaers hoopt dat mensen hun ogen openhouden. "Dat je eenzaamheid meer gaat zien en gaat herkennen. Door iemands boosheid heen kunnen prikken bijvoorbeeld. Mensen die boos zijn, stoten soms af. Je moet leren verder te kijken. Vraag eens hoe het met iemand gaat. Sta open. Soms merk je dat het niet goed gaat, maar ben je te druk en loop je voorbij. Neem de tijd om te luisteren en te helpen."

Voor Kellenaers is eenzaamheid geen taboe, maar in de samenleving wel. "In deze socialemediatijd waarin alles zogenaamd altijd goed gaat, wil niemand een uitzondering zijn. Terwijl zovéél mensen eenzaam zijn." Stuivenwold denkt dat schaamte een rol speelt. "Velen zouden ontkennen eenzaam te zijn." Kellenaers richt zich tot alle eenzame mensen: "Schaam je niet om je kwetsbaar op te stellen. Dat geldt eigenlijk voor iedereen. Schaamte is een grote belemmering."

Dit artikel is mede tot stand gekomen met Romy van der Houven.